Ik mocht aanschuiven bij De Schrijfcast, een podcast van collega-schrijver Miloe van Beek, om te vertellen over mijn boek De Valk. Het werd een mooi gesprek. Maar over één vraag van Miloe bleef ik nog een tijdje nadenken.
‘Hoe belangrijk is het dat er over zelfdoding wordt gepraat?’ vroeg Miloe van Beek mij aan het einde van het gesprek. Het antwoord ligt voor de hand: heel belangrijk. Dat zei ik dan ook. Maar verder dan dat kwam ik niet. Want waar moet het gesprek dan eigenlijk over gaan?
Toen mijn broer in 2005 een einde aan zijn leven maakte, bestond 113 zelfmoordpreventie nog niet, en zag je in de media geen BN’ers vertellen over hun depressies en angsten. Justin voerde een eenzame strijd. ‘Hij heeft geroepen om hulp in een taal die wij niet verstonden,’ zei een van zijn vrienden treffend in zijn speech op de begrafenis. ‘Een taal die wij nu pas leren spreken.’
Lange wachtlijsten
Ik vraag me vaak af hoe het was afgelopen als Justin nu had geleefd. Er wordt veel meer over zelfdoding gepraat, het onderwerp zit al lang niet meer in het verdomhoekje. Gelukkig! Toch betwijfel ik of de juiste hulp nu wel voorhanden was geweest. De wachtlijsten in de ggz zijn overvol. En het aantal zelfdodingen onder jongeren blijft toenemen, bleek onlangs weer uit nieuwe cijfers van de Commissie Actuele Nederlandse Suïcideregistratie (CANS).
Wat me opvalt aan het debat over suïcidepreventie, is dat de nadruk ligt op degene met psychische problemen en diens omgeving. ‘Praat erover, want dat helpt,’ is het uitgangspunt. Heel goed en nodig. Maar hoe praat je over iets waar nauwelijks woorden voor bestaan? Het duurt even om dat uit te vogelen. En dan kan het zomaar opeens te laat zijn. Met knagende schuldgevoelens tot gevolg, want als jouw dierbare tóch besluit eruit te stappen, dan heb jij het als nabestaande blijkbaar niet genoeg bespreekbaar gemaakt, alle goedbedoelde en liefdevolle pogingen om hulp te bieden ten spijt.
Oorzaken versus symptomen
Moeten we het niet meer over de oorzaken hebben? Er groeit een hele generatie jongeren op met het gevoel niet goed genoeg te zijn voor deze maatschappij, geen plek te hebben op deze wereld. Waarom is dat zo? En hoe kunnen we dat voorkomen? Is het niet zinvoller ons op die vraag te richten, in plaats van te proberen elke individuele zelfdoding vóór te zijn? Zo kunnen we het probleem bij de wortel aanpakken en hoeven we niet pas in actie te komen als de symptomen zich al openbaren.
Eigenlijk had ik dit allemaal willen zeggen in Miloe haar podcast. Maar zoals zo vaak bij complexe onderwerpen, had ik de woorden nog niet tot mijn beschikking. Waar ik wél goed over kon vertellen, was wat het schrijven van De Valk met me heeft gedaan, de reacties van lezers, welke keuzes ik heb gemaakt tijdens het schrijfproces, hoe ingewikkeld het vinden van ‘de waarheid’ is bij zo’n verhaal en waarom we volgens mij nooit meer het woord ‘zelfmoord’ moeten gebruiken.
Je kunt de podcast terugluisteren via Apple Podcasts of Spotify.